Đến nay mặc dù sự cố nhiễm bẩn nguồn nước của Nhà máy nước Sông Đà đã đi qua, UBND thành phố Hà nội cũng như các cơ quan chức năng đã đề ra nhiều biện pháp đảm bảo an ninh, an toàn nguồn nước, đảm bảo chất lượng nước trước khi đến tay người sử dụng như thành lập bộ phận quan chắc, lắp đặt hệ thống ca-mê-ra giám sát, theo dõi, phát hiện và xử lý kịp thời những tác động gây ảnh hưởng đến nguồn nước, nâng cấp chất lượng trang thiết bị kiểm tra chất lượng nước…Tuy nhiên các biện pháp nêu trên chưa đề cập tới một công đoạn không kém phần quan trọng trong quá trình sản xuất nước sinh hoạt, đó là sử dụng Phèn làm chất keo tụ sao cho đúng loại đảm bảo an toàn tuyệt đối cho sức khỏe người dân. 

Tại Việt Nam có hơn 300 nhà máy sản xuất và cấp nước sinh hoạt phân bố trên khắp 64 tình thành, các nhà máy sản xuất sinh hoạt lớn tập trung chủ yếu ở các thành phố lớn như Hà Nội, HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng, Bình Dương, Đồng Nai, Cần Thơ... Trong đó phần lớn các nhà máy đều đang áp dụng công nghệ xử lý nước gồm các bước đánh phèn, lắng lọc, khử trùng…để sản xuất ra nước sinh hoạt, như sơ đồ dưới đây:

Trong quá trình xử lý nước thô thành nước sinh hoạt không thể thiếu công đoạn làm trong nước tức là làm giảm độ đục, tách cặn lơ lửng trước khi khử trùng và cấp tới người tiêu dùng. Quá trình này theo ngôn ngữ khoa học được gọi là quá trình keo tụ. Quá trình keo tụ là quá trình loại bỏ các tạp chấy không tan có kích thước vô cùng nhỏ đang phân tán lơ lửng trong nước. Chính nhờ có chất keo tụ là Phèn đơn, Phèn PAC (Poly Aluminium Chloride) sẽ kết dính các tạp chất này lại với nhau thành bông cặn có kích thước to hơn, nặng hơn sau đó sẽ lắng xuống thành bùn và bị tách gạn ra khỏi nước. Bông keo sẽ kéo theo rất nhiều các tạp chất hữu cơ khác, kể cả kim loại nặng, chính vì vậy hóa chất này được coi là một thành phần không thể thiếu trong quá trình xử lý nước nhằm làm trong nước cũng như giảm hàm lượng các tạp chất có hại cho người sử dụng.

 Hình 1: Hệ thống bể lắng của nhà máy xử lý nước Thủ Đức - HCM

Với các đặc điểm ưu việt của Phèn PAC nên hầu hết các nhà máy sản xuất nước sinh hoạt tại Việt Nam đều đã sử dụng Phèn PAC trong công đoạn làm sạch nước biến nước đục thành nước trong. Phần lớn lượng Phèn PAC sử dụng hiện nay tại các Nhà máy là nhập khẩu từ Trung Quốc do giá rẻ. Tuy nhiên chất lượng Phèn PAC nhập khẩu từ Trung Quốc lại là vấn đề rất quan ngại, nhất là nhiều nhà máy đang dùng loại Phèn PAC có chất lượng thấp (tiêu chuẩn GB-T 22627-2008 do TQ ban hành) sử dụng cho xử lý nước thải thay vì dùng loại Phèn PAC chất lượng cao (tiêu chuẩn GB 15892-2009 do TQ ban hành) cho xử lý nước thải sinh hoạt.

Phèn PAC dùng cho xử lý nước thải, mầu nâu đất nhiều tạp chất	Phèn PAC dùng cho xử lý nước sinh hoạt, mầu vàng nhạt, không tạp chất
Hình 2: Mẫu phèn PAC

>> Tham khảo: Hóa chất xử lý nước sinh hoạt PAC 31% Việt Trì

Phèn PAC dùng cho xử lý nước thải thường được sản xuất từ quặng, từ nhôm phế liệu… có chứa hàm lượng Asen, Chì, Crôm và Thủy ngân cao hơn từ 27-100 lần so với loại Phèn PAC sản xuất trực tiếp từ Nhôm hydroxit tinh khiết. Việc các nhà máy nước sử dụng loại Phèn PAC Trung Quốc chất lượng thấp chưa hàm lượng cao các kim loại nặng nêu trên tiềm ẩn rất nhiều rủi ro ảnh hưởng tới sức khỏe người tiêu dùng.

Theo báo cáo khoa học, dư lượng chất Asen trong nước gây ra 19 bệnh khác nhau trong đó nguy hiểm và phổ biến nhất là: Ung thư, Eczeimer, các bệnh về nội tiết, các bệnh liên quan đến tiêu hóa và hô hấp. Nó được coi như sát thủ vô hình và có tính chất lâu dài. Vì khi sử dụng Asen chưa có các biểu hiện lâm sàng hoặc gây tác động ngay cho người sử dụng mà tích lũy và phát bệnh sau 5-10 năm sử dụng nguồn nước có nhiễm Asen. Đối với nước sinh hoạt bị nhiễm Chì sẽ gây ra các loại bệnh ung thư đặc biệt là ung thư máu. Khi vào cơ thể Chì sẽ tích lũy tại các bộ phận như não, thận, phổi và xương. Không những thế đối với nước bị nhiễm Chì thì đối tượng trẻ em sẽ là đối tượng ảnh hưởng nhất vì trẻ em có thể hấp thụ chì cao hơn 4-5 lần so với người lớn khiến cho trẻ chậm phát triển, rối loạn về hành vi nếu tích lũy lâu dài sẽ ở mức phơi nhiễm cao từ đó tấn công não và hệ thần kinh trung ương dẫn đến hôn mê, co giật và thậm chí tử vong. Đối với người lớn nhiễm trì có tích lũy lâu dài sẽ dẫn đến các bệnh về thận, máu, tuyến giáp, tuyến yên. Đối với phụ nữ thì dễ sảy thai, sinh non, thai dị dạng hoặc vô sinh và là tác nhân chủ yếu dẫn đến ung thư. Chắc hẳn chúng ta chưa thể quên thảm họa khủng khiếp Minamata tại Nhật Bản vào 1956 và Chì là một thủ phạm chính gây ra thảm họa không chỉ cho con người mà còn cả các loài sinh vật sống ở đó.

Hình 3: Em bé nhiễm độc Chì từ thảm họa Minamata năm 1956 tại Nhật Bản

Theo QCVN 01:2009/BYT mặc dù trong quá trình sản xuất các nhà máy cũng đã tổ chức kiểm tra định kỳ, mẫu nước cũng được định kỳ kiểm tra bởi cơ quan chức năng, và kết quả cho thấy các tạp chất luôn dưới ngưỡng cho phép. Tuy nhiên sẽ an toàn hơn nếu các Nhà máy sử dụng Phèn “sạch” bởi với tần suất kiểm tra các kim loại trên 06 tháng 01 lần thì có thể đã là rất muộn để phát hiện nước bị nhiễm độc bởi một lô Phèn kém chất lượng đã sử dụng hết.

Hiện tại, mặc dù nước sinh hoạt được sử dụng cho mục đích ăn uống, nhưng đến nay các cơ quan chức năng vẫn chưa ban hành bất kỳ một tiêu chuẩn nào quy định về tiêu chuẩn chất lượng Chất keo tụ khi sử dụng cho mục đích sản xuất nước sinh hoạt hay  nước ăn dẫn đến Phèn PAC chất lượng thấp được sử dụng rộng rãi mà không phải tuân thủ bất kỳ một tiêu chuẩn nào

Một số nhà máy nước vì ham lợi chưa nhận thức đầy đủ về các nguy cơ rủi ro lâu dài cho người dân khi sử dụng nước được sản xuất bởi Phèn bẩn chứa kim loại nặng.

Các nhà máy xử lý nước ở nông thôn chưa có điều kiện hoặc không quan tâm đến khâu kiểm tra chất lượng Phèn đầu vào

Chính các yếu tố trên đã và đang làm cho chất lượng nước sinh hoạt Việt Nam không đảm bảo an toàn, tiềm ẩn các nguy cơ rủi ro lâu dài làm phát sinh nguy cơ rất nhiều bệnh hiểm nghèo và cuối cùng làm giảm chất lượng giống nòi người Việt.

Sự cố Nhà máy nước Sông Đà là một hồi chuông cảnh tỉnh cho tất cả các nhà máy sản xuất nước sinh hoạt từ nước mặt, nước ngầm…ngay từ bây giờ, bên cạnh an toàn nguồn nước, các nhà máy cần phải nghiêm túc kiểm tra, rà soát lại quy trình quản lý sử dụng nguyên vật liệu sản xuất nước sao cho phải loại bỏ mọi rủi ro nhiễm bẩn, nhiễm độc từ tất cả các nguyên nhân.     

 Xem thêm:

• PAC là gì? Ứng dụng cuả PAC
• Cách xử lý nước bị nhiễm phèn đơn giản hiệu quả