Axit Photphoric (H₃PO₄) hiện diện trong cuộc sống và công nghiệp một cách đáng kinh ngạc. Hóa chất này mang trong mình hai vai trò: vừa là một phụ gia thực phẩm (E338) được kiểm soát nghiêm ngặt, vừa là một thành phần cốt lõi trong sản xuất phân bón và xử lý bề mặt.

Bài viết này của VIETCHEM sẽ là cẩm nang toàn diện, giúp bạn hiểu rõ từ bản chất, các ứng dụng quan trọng, sự khác biệt giữa hàng thực phẩm (Food Grade) và hàng kỹ thuật (Tech Grade), cho đến các tiêu chuẩn an toàn bắt buộc khi làm việc với H₃PO₄

1. Tìm hiểu tổng quan về axit photphoric

Cấu trúc phân tử của axit photphoric

Axit Photphoric (tên tiếng Anh: Phosphoric Acid) là một hợp chất vô cơ, cụ thể là một axit khoáng với công thức hóa học là H3​PO4​.

Ở dạng tinh khiết, nó là một chất rắn tinh thể không màu, không mùi. Tuy nhiên, trong thương mại và ứng dụng thực tế, Axit Photphoric thường được biết đến nhiều nhất ở dạng dung dịch lỏng, sánh, trong suốt.

Đây là một axit có nhiều ứng dụng quan trọng trong ngành sản xuất công nghiệp và đời sống, vì vậy việc tìm hiểu về đặc điểm và ứng dụng của axit photphoric là điều rất cần thiết.

Điểm khác biệt cốt lõi: Axit Photphoric Food Grade và Tech Grade

2. Ứng dụng nổi bật của axit photphoric

Axit photphoric được sử dụng rộng rãi trong công nghiệp với các ngành như:

2.1 Trong ngành Thực phẩm & Nước giải khát

Loại được sử dụng là Axit Photphoric Thực phẩm (Food Grade - E338)

Đây là ứng dụng quen thuộc nhất của Axit Photphoric với người tiêu dùng.

trong các loại nước giải khát có ga như Coca-Cola hay Pepsi, H3​PO4​ (với mã phụ gia E338) được thêm vào để tạo ra vị chua thanh, sắc nét, giúp cân bằng với vị ngọt gắt của đường. Vị chua này phức tạp và khác biệt so với vị chua của axit citric (chanh, cam).

Ngoài ra nó còn được sử dung làm chất bảo quản nhẹ: Môi trường axit do H3​PO4​ tạo ra giúp ức chế sự phát triển của vi khuẩn và nấm mốc, những vi sinh vật rất dễ sinh sôi trong dung dịch nhiều đường. Điều này giúp kéo dài thời hạn sử dụng của sản phẩm.

2.2 Ngành sản xuất Phân bón

Loại được sử dụng là Axit Photphoric Kỹ thuật (Tech Grade)

Đây là lĩnh vực tiêu thụ lượng Axit Photphoric lớn nhất trên toàn cầu (chiếm tới 90% sản lượng). Tại sao nó lại quan trọng bởi vì Photpho là một trong ba nguyên tố đa lượng thiết yếu (N-P-K) cho mọi loại cây trồng. Nó đóng vai trò cốt lõi trong việc phát triển bộ rễ, quá trình chuyển hóa năng lượng (ATP), ra hoa và đậu quả.

H3​PO4​ là nguyên liệu trực tiếp để sản xuất các loại phân bón gốc photphat phổ biến nhất, như phân Diammonium Phosphate (DAP), Monoammonium Phosphate (MAP) và Triple Superphosphate (TSP).

Axit photphoric dùng để sản xuất phân lân

2.3 Xử lý bề mặt & Chống gỉ cho kim loại

Axit Photphoric là một "vũ khí" bí mật trong ngành cơ khí và sơn tĩnh điện.

Thay vì là một chất tẩy gỉ một cách cơ học, H3​PO4​ thực hiện một quá trình gọi là "photphat hóa". Nó phản ứng hóa học với oxit sắt (Fe₂O₃ - gỉ sét) và biến chúng thành một lớp photphat sắt (FePO₄) màu đen hoặc xám, bám chắc vào bề mặt kim loại.

Lợi ích kép: Lớp màng photphat này không chỉ loại bỏ lớp gỉ cũ mà còn có tác dụng:

• Chống ăn mòn: Tạo ra một lớp rào cản thụ động, ngăn kim loại tiếp xúc với oxy và độ ẩm, từ đó chống gỉ sét quay trở lại.
• Tăng độ bám dính: Bề mặt sau khi photphat hóa trở nên nhám hơn ở cấp độ vi mô, tạo ra "chân bám" lý tưởng cho lớp sơn lót hoặc sơn tĩnh điện, giúp lớp sơn bền hơn và không bị bong tróc.

Sản xuất Chất tẩy rửa

Loại được sử dụng là Axit Photphoric Kỹ thuật (Tech Grade)

H3​PO4​ là tiền chất để sản xuất các muối photphat, một thành phần quan trọng trong bột giặt và chất tẩy rửa công nghiệp.

Vai trò của photphat là gì?

• Làm mềm nước: Các muối photphat (như Sodium Tripolyphosphate - STPP) có khả năng "bắt giữ" các ion Canxi (Ca2+) và Magie (Mg2+) có trong nước cứng.
• Tăng hiệu quả giặt tẩy: Khi các ion này bị vô hiệu hóa, nước trở nên "mềm" hơn, giúp cho các chất hoạt động bề mặt (surfactant) trong bột giặt phát huy tối đa khả năng làm sạch, đánh bay vết bẩn hiệu quả hơn.

3. Hướng dẫn an toàn TUYỆT ĐỐI khi sử dụng và bảo quản

Mặc dù Axit Photphoric cấp thực phẩm an toàn khi sử dụng đúng liều lượng, bản thân hóa chất này ở nồng độ cao vẫn là một axit có tính ăn mòn. Do đó, việc tuân thủ các quy tắc an toàn khi tiếp xúc, vận chuyển và bảo quản là bắt buộc để đảm bảo an toàn cho người lao động và môi trường

Cam kết tuân thủ Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN)

Để đảm bảo chất lượng và sự an toàn tuyệt đối, đặc biệt với các sản phẩm tiếp xúc trực tiếp với con người, Vietchem cam kết mọi sản phẩm Axit Photphoric cấp thực phẩm (Food Grade) đều tuânTiêu chuẩn quốc gia về Phụ gia thực phẩm – Axit Photphoric. (Áp dụng cho H₃PO₄ cấp thực phẩm)." thủ:

• TCVN 8570:2010: 
• TCVN 6618:2000: Tiêu chuẩn quốc gia về Hóa chất tinh khiết – Axit Photphoric. (Áp dụng cho H₃PO₄ tinh khiết dùng trong phòng thí nghiệm hoặc một số ứng dụng đặc biệt)

Việc tuân thủ các TCVN này đảm bảo sản phẩm có độ tinh khiết cao, được kiểm soát chặt chẽ về hàm lượng tạp chất nguy hiểm (như Asen, Chì...), mang lại sự an tâm tuyệt đối khi ứng dụng trong ngành thực phẩm và dược phẩm.

Hướng dẫn Sơ cứu Khẩn cấp khi tiếp xúc Axit Photphoric (H₃PO₄)

Người cứu hộ phải mặc đồ bảo hộ (găng tay chống hóa chất, kính, khẩu trang) trước khi tiếp cận. Luôn gọi cấp cứu 115 hoặc cơ sở y tế gần nhất.

4.1 Tính chất lý hoá của axit photphoric H3PO4

4.1. Tính chất vật lý

• Có 2 dạng tồn tại đó là axit photphoric chất rắn tinh thể không màu và chất lỏng trong suốt không màu.
• Khối lượng riêng là 1.87g/cm3
• Nhiệt độ nóng chảy của axit photphoric là 42,35 độ C. Khi ở dạng H3PO4.H2O thì có nhiệt độ nóng chảy là 29.32 độ C.
• Khi đun nóng đến khoảng 213 °C, axit photphoric bắt đầu mất nước để tạo thành các axit polyphotphoric (ví dụ: axit pyrophotphoric H₄P₂O₇)
• Axit photphoric thường tan vô hạn trong nước và etanol.

Tính chất vật lý của axit photphoric

4.2. Tính chất hóa học

Axit Photphoric là một axit có độ mạnh trung bình, có đầy đủ các tính chất đặc trưng của một axit nhưng lại ổn định và không có tính oxy hóa mạnh như nhiều axit vô cơ khác.

• Tính axit và khả năng phân ly: Axit Photphoric là một axit đa chức, có thể phân ly thuận nghịch trong dung dịch theo ba nấc, mất dần các ion H⁺. Nấc đầu tiên phân ly tương đối mạnh, nhưng các nấc sau yếu hơn nhiều. Chính vì vậy, dung dịch H₃PO₄ có khả năng làm quỳ tím chuyển sang màu đỏ.
• Phản ứng trung hòa với Bazơ và Oxit Bazơ: Đây là tính chất quan trọng nhất, được ứng dụng rộng rãi. H₃PO₄ phản ứng mạnh với các dung dịch kiềm (như NaOH, KOH) hoặc các oxit kim loại có tính bazơ (như CaO, Fe₂O₃) để tạo thành muối photphat và nước. Tùy thuộc vào tỷ lệ phản ứng, nó có thể tạo ra nhiều loại muối photphat khác nhau.

 Phản ứng với canxi hydroxit để tạo ra canxi photphat.
2H3​PO4​ + 3Ca(OH)2 ​→ Ca3​(PO4​)2​↓ + 6H2​O

• Tác dụng với Kim loại: Axit Photphoric có thể tác dụng với các kim loại hoạt động (đứng trước Hydro trong dãy điện hóa như Mg, Zn, Fe) để giải phóng khí Hydro (H₂). Phản ứng này là cơ sở cho ứng dụng tẩy gỉ sét và xử lý bề mặt kim loại.

Ví dụ: Phản ứng với Kẽm (Zn).
2H3​PO4​ + 3Zn → Zn3​(PO4​)2 ​+ 3H2​↑

• Tính ổn định và không có tính Oxy hóa mạnh: Đây là một đặc tính khác biệt và giá trị của H₃PO₄. Không giống như Axit Nitric (HNO₃) hay Axit Sunfuric (H₂SO₄) đặc nóng, H₃PO₄ không có khả năng oxy hóa mạnh. Điều này làm cho nó trở thành một lựa chọn an toàn và ổn định hơn trong nhiều ứng dụng, đặc biệt là trong ngành thực phẩm và xử lý bề mặt, nơi mà việc tránh các phản ứng phụ không mong muốn là rất quan trọng.

5. Axit photphoric có độc không?

Axit Photphoric có độc không? Câu trả lời phụ thuộc hoàn toàn vào nồng độ và loại axit.

• Ở nồng độ cao (dạng đậm đặc trong công nghiệp): Axit Photphoric là một chất ăn mòn, có khả năng gây bỏng nặng khi tiếp xúc trực tiếp với da, mắt hoặc gây tổn thương hệ hô hấp nếu hít phải hơi axit. Đây là lý do việc tuân thủ các biện pháp an toàn lao động là TUYỆT ĐỐI BẮT BUỘC.

• Ở nồng độ thấp (cấp thực phẩm - Food Grade): Khi được pha loãng và sử dụng với liều lượng cho phép theo tiêu chuẩn (như trong nước giải khát, thực phẩm), Axit Photphoric an toàn cho người tiêu dùng.

• Lưu ý về sức khỏe: Một số nghiên cứu chỉ ra rằng việc tiêu thụ quá nhiều đồ uống chứa Axit Photphoric có thể ảnh hưởng đến sự cân bằng canxi trong cơ thể, có khả năng làm giảm mật độ xương. Vì vậy, việc sử dụng các sản phẩm này nên ở mức độ hợp lý.

6. Điều chế axit photphoric

Điều chế axit photphoric

6.1. Trong phòng thí nghiệm

Trong phòng thí nghiệm axit photphoric được điều chế bằng cách dùng HNO3 đặc oxy hoá photpho ở nhiệt độ cao:

P + 5HNO3 --> H3PO4 + 5NO2 + H2O

6.2. Trong công nghiệp

Axit photphoric trong công nghiệp được sản xuất chủ yếu bằng 02 phương pháp đó là quá trình nhiệt và quá trình ẩm ướt.

Trong đó, quá trình nhiệt (phương pháp khô) tạo ra H₃PO₄ có độ tinh khiết cao, còn quá trình ẩm ướt (phương pháp trích ly) là phương pháp phổ biến hơn do chi phí thấp, tạo ra H₃PO₄ kỹ thuật.

7. Mua hoá chất axit photphoric ở đâu?

Hiện tại công ty VIETCHEM chúng tôi đang là một trong những đơn vị phân phối hóa chất axit photphoric chất lượng và có giá cả hợp lý nhất trên thị trường. Chúng tôi biết rằng trên thị trường có rất nhiều đại lý khác nhau cũng cung cấp hóa chất giống như chúng tôi tuy nhiên chúng tôi tự tin rằng đây là một nơi rất biệt bởi vì:

- Sản phẩm hóa chất, dung môi công nghiệp luôn đảm bảo chất lượng

- Có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng

- Hỗ trợ giao hàng tận nơi, an toàn, nhanh chóng nhất

- Đội ngũ tư vấn nhiệt tình chuyên nghiệp, phục vụ 24/7

- Qúa trình báo giá nhanh chóng và giá cả vô cùng cạnh tranh

Với những ưu điểm trên chắc chắn bạn hài lòng về cách phục vụ của chúng tôi khi bạn đến tìm mua sản phẩm hoá chất và dung môi công nghiệp tại đây.

8. Một số câu hỏi thường gặp

H3PO4 là axit mạnh hay yếu?

Axit photphoric (H₃PO₄) được xếp vào nhóm axit có độ mạnh trung bình. Cụ thể, trong 3 nấc phân ly, nấc đầu tiên (tạo ra ion H₂PO₄⁻) là tương đối mạnh, nhưng hai nấc sau yếu hơn đáng kể. Do đó, nó không mạnh như các axit vô cơ hàng đầu (H₂SO₄, HCl) nhưng mạnh hơn đáng kể so với các axit hữu cơ (axit axetic).

H3PO4 làm quỳ tím chuyển màu gì?

Làm quỳ tím đổi sang màu đỏ

H3PO4 có số oxi hóa của Photpho là bao nhiêu?

Nguyên tử Photpho (P) trong Axit phosphoric (H₃PO₄) có số oxi hóa +5.

H3PO4 có phải là chất điện li mạnh không

Axit phosphoric (H₃PO₄) là một axit đa nấc. Nấc phân ly đầu tiên của nó (H₃PO₄ ⇌ H⁺ + H₂PO₄⁻) là tương đối mạnh, do đó nó được coi là chất điện li mạnh ở nấc này. Tuy nhiên, hai nấc phân ly tiếp theo lại yếu hơn đáng kể

H3PO4 là liên kết gì?

Axit phosphoric (H3PO4) có cấu trúc phân tử liên kết cộng hóa trị

Trên đây là những thông tin xoay quanh tính chất hóa lý, cách điều chế cũng như những thông tin về nơi cung cấp hóa chất uy tín an toàn. Hy vọng có thể đem đến những thông tin bổ ích cho bạn về axit photphoric.

>>>>Xem Thêm: 

Liên kết cộng hóa trị là gì?

Acid sulfuric H2SO4

Axit clohydric HCl là gì? Các phương pháp điều chế và sản xuất axit clohydric